اواخر ماه اکتبر، شبکه‌های اجتماعی و فروشگاه‌های خارجی پر می‌شوند از عکس‌های کدو تنبل، لباس‌های ترسناک و خانه‌هایی با دکور ارواح و عنکبوت. این روز همان هالووین (Halloween) است؛ جشنی پر رمز و راز که حالا در بسیاری از کشورها، مثل ایران خودمان، هم طرفدار پیدا کرده است. اما هالووین از کجا آمده و چطور می‌توان آن را در فرهنگ ایرانی، با سلیقه‌ای بومی و خلاقانه، جشن گرفت؟
در این مقاله قصد دارم شما را در سفری تاریخی، فرهنگی و تفریحی همراهی کنم تا با ابعاد مختلف هالووین آشنا شوید: از ریشه‌ها گرفته تا معنای امروزی، از سنت‌های گوناگون در جهان گرفته تا نمادهایی که هر ساله این شب را خاص می‌کنند.
ریشه های تاریخی
هالووین بیش از دو هزار سال قدمت دارد و از آیینی باستانی به نام Samhain (سامه‌ین) در میان قومی سلتی سرچشمه گرفته است. این جشن که در ایرلند و اسکاتلند برگزار می‌شد، پایان فصل برداشت و آغاز نیمه تاریک سال بود؛ زمانی که بر این باور بود که مرز میان دنیای زندگان و ارواح نازک‌تر می‌شود. در این زمان، آتش‌های بزرگ روشن می‌شد، غذاها و نوشیدنی‌هایی به عنوان هدیه برای ارواح گذاشته می‌شد و مردم با پوشیدن لباس‌های خاص یا ماسک، سعی می‌کردند با ارواح ارتباط بگیرند یا از آن‌ها در امان بمانند. با گذر زمان و نفوذ مسیحیت، این آیین با «روز همه‌ی قدیسان» ترکیب شد و در نهایت نام آن به Halloween (مخفف All Hallows’ Eve) تغییر کرد. مهاجران ایرلندی در قرن نوزدهم آن را به آمریکا بردند و از آن‌جا به رسمی که امروزه میشناسیم تبدیل شد.
هالووین در فرهنگ‌های مختلف
هالووین تنها به کشورهای غربی محدود نیست؛ در کشورهای مختلف، با شکل‌ها و نام‌های متفاوت، آیین‌هایی برگزار می‌شود که اغلب با یادبود مردگان، لباس مبدل، تفریح و اجتماع همراهند. هر کشور، روز مشابهی برای یادبود مردگان دارد. در مکزیک جشن معروف Día de los Muertos برگزار می‌شود، جایی که خانواده‌ها با شمع، گل و عکس عزیزانشان، یاد آن‌ها را زنده نگه می‌دارند.
در فیلیپین، سنتی به نام Pangangaluluwa وجود دارد که در آن بچه‌ها با خواندن ترانه از خانه‌ها خوراکی می‌گیرند: چیزی شبیه «شیرینی یا حقه» در جشن های غربی.
در ایران، اگرچه هالووین جشن رسمی ای نیست، اما در چند سال اخیر به‌خصوص میان جوانان و در شهرهای بزرگ، طرفداران زیادی پیدا کرده است. کافه‌ها، فروشگاه‌ها و حتی فضای مجازی در این زمان دکورهایی با کدو، تارعنکبوت و ارواح آماده می‌کنند و بعضی خانواده‌ها یا دوستان، مهمانی‌های کوچکی با لباس‌های مبدل برگزار می‌کنند.
نمادهای محبوب هالووینی
چند نماد در هالووین به شدت محبوب هستند و تقریباً هر ساله در جشن‌ها دیده می‌شوند. مانند کدو تنبل تراشیده شده که با نور داخلش، به عنوان چراغ ارواح یا محافظ خانه قرار می‌گیرد،یا مثل ارواح، اسکلت‌ها، جادوگران و گربه سیاه که در داستان‌ها و فولکلورهای غربی و شرقی جایگاه خاص داشتند و اکنون با هالووین عجین شده اند و در نهایت رنگ‌های مشکی و نارنجی به خاطر فصل برداشت و تاریکی شب، الان تم مخصوص هالووین شده اند.
هالووین در ایرانی (ایونت هالووین دیمونومی)
جشن گرفتن هالووین در ایران اغلب به شکل خلاقانه و بومی انجام می‌شود. در ادامه چند ایده متناسب با فرهنگ و امکانات داخل کشور آورده‌ام:
از کدوهای ایرانی استفاده کنید! حتی اگر کدوتنبل نارنجی در دسترس ندارید، میتوانید کدوهای سبز را رنگ بزنید یا رویشان صورت بکشید.
از وسایل ساده مثل پارچه سفید برای ساخت روح و از نخ‌های سفید برای تارعنکبوت استفاده کنید.
نیازی نیست لباس گران بخرید یا حتما گریم کردن بلد باشید. میتوانید با وسایل روزمره کاستوم کنید مثلا مومیایی را با باند یا پارچه سفید کهنه و چهره‌ای فانتزی و ترسناک را با خط چشم مشکی، رژ قرمز و کمی پودر سفید بسازید.
شیرینی یا دسرهای ساده با تم هالووین درست کنید. مثل ژله قرمز، کوکی‌های شکل جمجمه یا خفاش، ذرت بوداده با رنگ خوراکی نارنجی و سیاه و…
داستان‌های ترسناک ایرانی تعریف کنید مثل قصه‌ی «ننه‌غریبونه» یا افسانه‌های شبانه از مناطق مختلف کشور.
فیلم‌های کلاسیک ترسناک یا فانتزی تماشا کنید مثل «Coraline» یا «Hotel Transylvania» برای سنین پایین‌تر.
چون در ایران جشن هالووین عمومی نیست، بهتر است نکات زیر را در نظر بگیرید:
اگر در آپارتمان زندگی می‌کنید، پیش از برگزاری مهمانی همسایه‌ها را در جریان بگذارید تا صدای موزیک یا رفت‌وآمد باعث ناراحتی نشود.
از وسایل آتش‌زا مثل شمع زیاد استفاده نکنید. چراغ‌های LED جایگزین خوبی هستند.
اگر در فضای عمومی مثل کافه یا پارک جشن می‌گیرید، قوانین محلی را رعایت کنید.
چرا هالووین محبوب شده؟
هالووین فقط درباره ترس نیست بلکه فرصتی برای خلاقیت و شادی است. خیلی از جوانان ایرانی آن را راهی برای تجربه‌ی متفاوت، پوشیدن لباس خاص، عکاسی و خلق فضای شاد با دوستان می‌دانند. در واقع، هالووین در ایران جنبه‌ای نمادین و سرگرم‌کننده پیدا کرده است؛ نه مذهبی و رسمی. برای بسیاری، بهانه‌ایست برای تجربه‌ی هنری، طراحی لباس و ساخت محتوا در شبکه‌های اجتماعی.
هالووین از دل تاریخ کهن اروپا آمده، اما امروزه مرز جغرافیا را پشت سر گذاشته و تبدیل شده به جشنی جهانی. در ایران هم، اگرچه رسمی نیست، اما می‌تواند با کمی خلاقیت و ذوق به تجربه‌ای بومی و شیرین تبدیل شود؛ بدون نیاز به تجمل یا تقلید کامل از غرب.
مهم‌ترین بخش، همان روح جمعی و بازیگوشی است: فرصتی برای کنار گذاشتن جدیت روزمره و به جای آن خندیدن و لذت بردن از دنیای خیال و ترس بی‌خطر