از کوبیسم Cubism به عنوان یک جنبش انقلابی در اوایل قرن بیست و نخستین مکتب انتزاعی یاد می‌شود. در واقع کوبیسم نام سبکی از نقاشی است که به هنرمند جهت انتقال احساس، مفهوم و برداشت او از سوژه‌ها کمک می‌کند. از برجسته‌ترین ویژگی‌های این سبک از نقاشی می‌توان به ایجاد ابهام در ذهن بیننده، اشاره کرد.
نیم نگاهی به کوبیسم و تاریخچه آن
در حدود سال 1907 دو هنرمند ساکن پاریس به نام‌های پابلو پیکاسو Pablo Ruiz Picasso و ژرژ براک Georges Braque سبکی جدید و انقلابی را در نقاشی را ایجاد کردند. برخی آغاز پیدایش کوبیسم را در تابلو معروف «دوشیزگان آوینیون» Les Demoiselles d’Avignon متعلق به پیکاسو می‌دانند. اما، واژه کوبیسم اولین بار توسط لویی وکسل Louis Vauxcelles، منتقد هنری در سال 1908 و پس از دیدن برخی از نقاشی‌های براک، ابداع شد. عقیده کلی کوبیست‌ها بر طرد کردن سنت قدیمی پرسپکتیو یا علم استفاده از مناظر و مزایا بود، که از دوره رنسانس بر کلیه آثار هنری سایه افکنده بود. کوبیست‌ها در تلاش بودند تا وجوه مختلف یک شیء را در سطحی دو بعدی عرضه کنند. از این لحاظ کوبیسم، مدعی رئالیسم است؛ ولی نه رئالیسم بصری و امپرسیونیستی، بلکه رئالیسم مفهومی. در این سبک نقاشی ذهنیت هنرمند از اشیاء و موجودات، به صورت اشکال هندسی بیان می‌شود؛ به همین دلیل که در کوبیسم، واقعیت و مفهوم تصویر با آنچه که ما با چشمان خود می‌بینیم، متفاوت است.
از طرفی دیگر، داده‌ها حاکی از آن است که آخرین آثار پل سزان Paul Cézanne قبل از مرگ، تحت تاثیر مکتب کوبیسم خلق شده‌اند. بنابراین بسیاری او را پیشگام سبک کوبیسم می‌دانند. وی ابرای اولین بار شیوه‌ای را در نقاشی خلق کرد که مورخان هنر آن را ”Passage” (گذرگاه) نامیده‌اند. در این شیوه اغلب قسمت‌هایی از تابلو بدون رنگ رها می‌شوند، برای مثال: فاصله میان دو کوه (به گونه‌ای که صخره و هوا در هم ادغام شوند و از یکدیگر عبور کنند) خالی می‌ماند.
مروری کلی بر مکتب کوبیسم و انواع آن
در درجه اول باید بدانیم، کوبیسم یک نقطه تحول برجسته در تمام مراحل تکامل هنر مدرنیست است. این سبک به‌عنوان هموارکننده انتزاع مطلق که هنر غربی را برای ۵۰ سال بعدی احاطه کرد، شناخته می‌شود. Cubism برای مکاتب آینده نظیر آینده‌گرایی، دادا، ساخت‌گرایی و سورئالیسم الهام بخش بود. تأثیر کوبیسم در حوزه ادبیات نیز احساس می‌شد و به راحتی می‌توان این نفوذ را در آثار گرترود استاین، جیمز جویس و ویلیام فاکنر دید. به‌علاوه، ایگور استراوینسکیِ نوازنده نیز از این سبک در ساخت آثار خود الهام گرفت. به صورت کلی Cubism به دو نوع تحلیلی و ترکیبی تقسیم می‌شود.
کوبیسم تحلیلی:
پیشرفت جنبش کوبیسم در دوره اول خود یعنی از سال ۱۹۱۰ الی ۱۹۱۲ غالباً به عنوان کوبیسم تحلیلی خوانده می‌شود. در این دوره هنرمندان یک سوژه را مورد مطالعه (یا تجزیه و تحلیل) قرار می‌دادند؛ سپس آن را به قطعات مختلف تفکیک کرده و از زوایا مختلف به آنها نگاه می‌کردند. در مرحله بعد نوبت به بازسازی سوژه و در نهایت نقاشی قطعات از دیدهای مختلف می‌رسید. آنها برای این که بیننده را از علاقه اصلی هنرمند یعنی ساختار فرم منحرف نکنند، طرح‌های رنگی خود را در مقیاس تقریباً تک‌رنگ (رنگ‌های برنزه، قهوه‌ای، خاکستری، کرم، سبز یا آبی) ترجیح دادند.
کوبیسم مصنوعی یا ترکیبی:
در دوره دوم، به رنگ‌ها توجه بیش‌تری می‌شد و این دوره بیشتر در نتیجه تلاش‌های “خوان گریس” پدید آمد. گریس می‌کوشید تا با نشانه‌های دلالت‌کننده بر یک شیء، تصویر آن را بازآفرینی کند؛ در حقیقت نقاشی را با استفاده از حافظه بصری خود رقم می‌زد. به همین دلیل صورتی متفاوت از اشیاء واقعی ارائه می‌شد که این تصویر، ساختاری مستقل از همتا طبیعی خود داشت اما نشانه‌هایی از آن شیء را در ذهن مخاطب تداعی می‌کرد. در کوبیسم ترکیبی اشکال انتزاعی برای نمایش اشیا، به شیوه‌ای نوین با یکدیگر ترکیب می‌شوند.
اسامی دیگر توسعه‌دهندگان جنبش کوبیسم
همانطور که قبل‌تر اشاره کردیم این سبک توسط پابلو پیکاسو و ژرژ براک پایه‌گذاری شد و در ادامه هنرمندان برجسته دیگری نیز در این جنبش نقش داشتند. اسامی برخی از این هنرمندان عبارت است از:
- روبر دولونه
- هانری ویکتور گابریل لو فوکونیه
- آلبر گلز
- ژان متزینگر
- ژوزف فرنان هانری لژه
کلکسیون هنری لئونارد ای لاودر
لئونارد ای لاودر Leonard A. Lauder که یک نیکوکار و میلیاردر حوزه لوازم آرایشی محسوب می‌شود، در طول ۴۰ سال اخیر اقدام به خرید شاهکارها و آثار اولیه هنر کوبیسم، به‌منظور تشکیل مهم‌ترین کلکسیون هنری این مکتب در قالب یک مجموعه‌ی کاملاً خصوصی، کرده است. لاودر قصد دارد تا کلکسیون خود را وقف موزه هنر متروپولیتن کند. این موزه در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ یک نمایشگاه بزرگ با عنوان «کوبیسم: کلکسیون لئونارد اِی لاودر» برگزار کرد که در آن آثار نقاشی، کلاژ، طراحی و مجسمه‌سازی ۴ هنرمند برجسته سبک کوبیسم یعنی ژرژ براک، خوان گریس، فرنان لژه و پابلو پیکاسو به نمایش درآمد.
منظور از اورفیسم یا کوبیسم تغزلی چیست؟
رابرت دلونه، هنرمند فرانسوی و همسرش سونیا دلونه به خاطر خلق روابطی میان رنگ‌ها و فرم‌ها و وجود هم‌زمان واقع‌گرایی‌های چندگانه در آثار خود مشهور هستند. آنها نام سبک خود را تقارن گرایی گذاشتند. منتقد هنری، گایوم آپولینر، نام این سبک جدید را کوبیسم اُرفیک یا اُرفیسم (Orphism) گذاشت. نقاشی سونیا از نوازندگان موسیقی فلامنکو یکی از نمونه‌های این سبک است. سونیا معتقد است: «اگرچه او از یک زبانِ مشابه با اشکال موجود در نقاشی هنرمندان کوبیست استفاده کرده است، اما او از نظر اهداف فکری هیچ شباهتی با آنها ندارد. فرم‌ها و اشکال او تنها رگ‌هایی برای رنگ بوده‌اند. اگر فرم‌های او حالت هندسی داشته‌اند، تنها به این خاطر است که این المان‌های ساده و قابل‌مدیریت، برای توزیع رنگ‌هایی که روابط آنها موضوع واقعی جست‌وجوی ما را شکل می‌دهند، مناسب بوده‌اند.» برای آشنایی بیشتر با کوبیسم تغزلی اینجا کلیک کنید.
دو نمونه از مهم ترین آثار هنرمندان سبک کوبیسم
در ادامه به معرفی بدو نمونه از مهم‌ترین آثار مکتب کوبیسم خواهیم پرداخت.
دوشیزگان آوینیون و گرنیکا، اثر پابلو پیکاسو: این اثر حتی برای نزدیک‌ترین دوستان هنرمند پابلو نیز از نظر محتوا و تجربه تفصیلی آن حیرت‌انگیز بود. موضوع زنان برهنه در این اثر در نوع خود چیز عجیبی نبود، اما در واقع پیکاسو در نقاشی خود زنان فاحشه‌ای را با ژست‌هایی کاملاً جنسی به تصویر کشید که موضوعی تازه در آن زمان به شمار می‌رفت.
خانه‌های روستا لستک، اثر ژرژ براک: وی در این نقاشی، تأثیر دوشیزگان آوینیونِ پیکاسو و اثر پل سزان را به نمایش می‌گذارد. براک از سزان سبک نقاشی تک‌بعدی، نقاشی با قلم و تقسیم‌بندی مسطح را به تصویر کشیده و از پیکاسو ساده‌سازی افراطی فرم و استفاده از اشکال هندسی در تعریف اشیاء را می‌آموزد. هم‌اکنون این اثر رنگ روغن در بنیاد هرمان و مارگریت روپف (Hermann and Margrit Rupf) در شهر برنِ کشور سوئیس نگهداری می‌شود.
