آیا تا به حال وارد خانه‌ای شده‌اید که بوی اسرار قدیمی بدهد؟ آن‌قدر سنگین که انگار دیوارهایش هم خاطره دارند؟ اگر نه، پیشنهاد می‌کنم پای به دنیای فیلم Rebecca 1940 بگذارید؛ اثری از آلفرد هیچکاک که نه فقط یک فیلم، بلکه تجربه‌ای روان‌شناختی، گاتیک و گاه ترسناک است. در دیمونومی، قراره نه‌فقط فیلم را بررسی کنیم، بلکه با حس و حال تاریک، تفسیرهای تاریخی پرده از رمز و راز این فیلم گاتیک کلاسیک برداریم.
قصه‌ای که با نام یک زن بی‌نام جان می‌گیرد
فیلم Rebecca بر اساس رمان درخشان دافنه دوموریه ساخته شده؛ رمانی که از همان صفحه اول، با جادویی تیره و مبهم شما را می‌بلعد. اما فیلم هیچکاک؟ او با مهارتی عجیب، این تاریکی را به تصویر کشیده. داستان درباره دختری بی‌نام است که با اشراف‌زاده‌ای مرموز به نام مکسیم دو وینتر ازدواج می‌کند. اما چیزی که او نمی‌دانست، این بود که عمارت ماندرلی هنوز تحت سلطه‌ی روح همسر اول، یعنی ربه‌کاست؛ زنی که از خاک هم می‌تواند کنترل اعمال دیگران را در دست گیرد!
خب، حالا سؤال اینجاست: چطور یک زن مرده می‌تواند قوی‌ترین کاراکتر فیلم باشد؟
هیچکاک و بازی با روان انسان
آلفرد هیچکاک استاد ترس‌های بی‌صدا بود. نه خون می‌ریخت، نه جیغی از پرده بیرون می‌آمد؛ اما نفس‌تان را حبس می‌کرد. در فیلم Rebecca، او کاری کرد که مخاطب خودش را جای قهرمان داستان بگذارد؛ زنی جوان و بی‌تجربه که در عمارت سرد و مرموز ماندرلی، در حال غرق شدن در سایه‌ی یک زن دیگر است؛ زنی که دیگر زنده نیست، اما همه‌جا هست.
اینجاست که مفهوم فیلم گاتیک شکل می‌گیرد: عمارتی بزرگ، شخصیتی زن با هویتی لرزان، مردی پررمز و راز و روحی که همه‌چیز را تسخیر کرده. این مؤلفه‌ها چیزی نیستند که در نت‌فلیکس یا دیزنی+ بیابید. اینجا با ابرها، مه، سکوت و ترس پنهان طرفید. بله، این یک فیلم ابر است، نه چون باران دارد، بلکه چون تاریکی از آسمان تا دل شخصیت‌ها کشیده شده.
خانم دانورس؛ وقتی پلیدی لبخند می‌زند
اگر قرار بود جایزه‌ای برای «شخصیت مکمل ترسناک بی‌نیاز به اسلحه» بدهیم، قطعاً به خانم دانورس می‌رسید. خدمتکار اصلی ماندرلی، زنی با چهره‌ی یخ‌زده و رفتاری مانند نسخه انسانی یک تابوت بسته. او شیفته‌ی ربکا بود، اما نه آن‌طور که فکر می‌کنید! شوخی نیست اگر بگوییم او تجسم وفاداریِ بیمارگونه است؛ وفاداری‌ای که بوی وسواس روانی می‌دهد.
یک لحظه مکث کنید و تصور کنید: زندگی با کسی که همه‌چیز را با معشوق مرده‌اش مقایسه می‌کند. ناخودآگاه می‌روید سراغ روان‌شناسی: Attachment Theory یا تئوری دلبستگی. خانم دانورس نمونه بارز سبک دلبستگی ناایمن و وسواسی است. او نمی‌تواند فقدان را بپذیرد و در تلاش است ربه‌کا را زنده نگه دارد، حتی اگر شده با سوزاندن خودش و دیگران.
ربه‌کا، زنی که نبود اما همه‌جا بود
نکته درخشان فیلم این است که ما هرگز چهره ربه‌کا را نمی‌بینیم. نه فلاش‌بکی، نه عکسی، نه صدایی. اما با این حال، او از هر شخصیت زنده‌ای، زنده‌تر است! این تضاد، بازی ذهنی هیچکاک با مخاطب است. ذهن ما، خلاق‌ترین ترس‌پرداز دنیاست. همین که گفته شود «او زیبا بود، باهوش، قوی»، کافی‌ست تا ذهن شما ترسناک‌ترین شمایل ممکن را بسازد.
از لحاظ سیاسی، می‌توان ربه‌کا را نمادی از زنانگی مستقل در دوران پدرسالارانه دانست. زنی که قدرت داشت، کنترل داشت، بی‌نیاز از تأیید بود… و این خطرناک بود! جامعه چنین زنی را حتی پس از مرگ هم نمی‌بخشد. جالب نیست؟ او مانند ابر بارانی است که نمی‌بارد اما آسمان را تیره می‌کند؛ یک فیلم ابر، بدون حتی یک قطره باران.
ماندرلی؛ خانه‌ای که خودش یک شخصیت است
عمارت ماندرلی در این فیلم چیزی فراتر از لوکیشن است. اگر دقت کنید، بیشتر وقایع مهم در فضای بسته این خانه می‌گذرد. سقف‌های بلند، دیوارهای تیره، پرده‌های سنگین، راهروهای بی‌انتها… همه فریاد می‌زنند: تو اینجا خوش‌آمدی، اما امن نیستی!
از دیدگاه معماری، ماندرلی یک نمونه کلاسیک از سبک نئوگوتیک است؛ دقیقاً همان چیزی که یک فیلم گاتیک نیاز دارد. این سبک معماری، پر از جزئیات سنگین، ابهام و تاریکی است. حتی امروزه هم روان‌درمانگرها می‌گویند: «محیط خانه، تأثیر مستقیم بر روان دارد.» حالا تصور کنید سال‌ها در خانه‌ای زندگی کنید که خودش در حال افسردگی است!
وقتی فیلم یک شب از زندگی‌ات را تسخیر می‌کند
من برای اولین بار فیلم Rebecca را در یک شب زمستانی بارانی دیدم، وقتی برق رفت و فقط نور لپ‌تاپم بود و صدای باد. دقیقاً ده دقیقه بعد از شروع فیلم، صداهایی از آشپزخانه آمد که واقعاً آنجا کسی نبود (یا حداقل امیدوارم نبوده باشه!). این فیلم یک تجربه است؛ نه فقط بصری، بلکه حسی، روانی و گاه حتی فیزیکی. تا مدت‌ها بعد از تماشای آن، حس می‌کردم کسی از پشت نگاهم می‌کند. شاید خود ربه‌کا!
تحلیل روان‌شناختی کاراکترها؛ هیچ‌کس سالم نیست!
در این فیلم، تقریباً هیچ‌کس روان سالمی ندارد. مکسیم، با گذشته‌ای تاریک و رازی که فاش نمی‌کند، نماینده‌ای از مردان درون‌گرا و درگیر با احساس گناه است. شخصیت اصلی زن، زنی بی‌نام که به‌طرز دردناکی در جست‌وجوی هویت است، مثال بارز بحران خودپنداره و هویت‌یابی است. حتی سگ‌ها هم در این فیلم ناآرام‌اند!
با نگاه مدرن، می‌توان گفت این فیلم یکی از اولین آثاری‌ست که ترومای پس از رابطه را در قالب هنری نمایش می‌دهد. چیزی که امروز در جلسات تراپی بارها شنیده می‌شود، اینجاست، در پس دیالوگ‌هایی آرام و لبخندهایی پوشالی.
وقتی نمی‌دانی بخندی یا بلرزی
بیایید صادق باشیم، برخی صحنه‌ها آن‌قدر عجیب هستند که فقط با خنده می‌شود هضم‌شان کرد. مثلاً لحظه‌ای که خانم دانورس با آرامش پیشنهاد می‌دهد شخصیت اصلی خودش را از پنجره پرت کند! جدی؟ آن‌قدر خونسرد گفت که انگار دارد دستور پخت لازانیا می‌دهد! این شوخ‌طبعی تلخ، دقیقاً همان چیزیه که در فیلم گاتیک لازم داریم: مرز باریکی بین خنده و وحشت.
تاثیر فیلم Rebecca بر سینمای جهان
فیلم Rebecca اولین فیلم هیچکاک در هالیوود بود و تنها فیلم او که اسکار بهترین فیلم را گرفت. این فیلم بعدها الهام‌بخش آثار بی‌شماری شد؛ از فیلم‌های کلاسیکی چون Jane Eyre گرفته تا سریال‌های مدرنی مثل The Haunting of Hill House. حتی در فیلم‌های امروزی هم، ردپای این اثر دیده می‌شود؛ از سبک نورپردازی گرفته تا شیوه تعلیق.
سینمای مدرن، شاید سریع‌تر و پرزرق‌وبرق‌تر باشد، اما کمتر فیلمی می‌تواند مثل Rebecca، ترس را در پوستت تزریق کند بدون اینکه جیغ بزند.
نتیجه‌گیری
فیلم Rebecca 1940 فقط یک فیلم نیست. یک تجربه است. یک طوفان آرام. یک زن که نیست، اما حضور دارد. یک خانه که نمی‌خوابد. و یک عشق که هرگز بی‌خطر نیست. در پایان، شما می‌مانید و این سؤال:
آیا ما واقعاً با گذشته خود خداحافظی کرده‌ایم؟ یا مثل مکسیم، فقط وانمود می‌کنیم؟
اگر از این مقاله لذت بردید، حتماً آن را با دوستان‌تان به اشتراک بگذارید. و اگر شما هم تجربه‌ای ترسناک از یک فیلم دارک و گاتیک دارید، در کامنت‌ها برایمان بنویسید. شاید روح ربه‌کا هم بخواند!